Sektorowe ramy kwalifikacji
Potrzeba uporządkowania kwalifikacji sygnalizowana jest przez liczne branże. Wśród nich szczególnie aktywne są te, które zostały objęte procesem deregulacji. Na podstawie zgłaszanego popytu oraz istotności dla gospodarki polskiej poszczególnych branż Instytut Badań Edukacyjnych wybrał pięć sektorów, w których stworzono projekty sektorowych ram kwalifikacji. Te branże to: bankowość, IT, telekomunikacja, sport oraz turystyka. Główne założenie tego projektu to „branże dla branży”, dlatego te sektory, w których nie zanotowano zapotrzebowania na tworzenie podobnych instrumentów nie były brane pod uwagę.
Przypomnijmy, że opisy wymagań Polskiej Ramy Kwalifikacji na każdym poziomie mają różne stopnie szczegółowości:
- Pierwszy stopień to uniwersalne charakterystyki poziomów, czyli takie, które dotyczą wszystkich rodzajów edukacji. Odpowiadają one wymaganiom dotyczącym efektów uczenia się w Europejskiej Ramie Kwalifikacji (ERK).
- Drugi stopień to charakterystyki poziomów typowe dla kształcenia: ogólnego, zawodowego lub wyższego.
- Trzeci stopień to wymagania najbardziej szczegółowe, a więc np. w szkolnictwie wyższym odnoszące się do jednego z ośmiu obszarów kształcenia, w oświacie do wymagań zapisanych w podstawie programowej kształcenia ogólnego i dotyczące konkretnego przedmiotu. W przypadku edukacji zawodowej są to ramy sektorowe (np. dla budownictwa, opieki zdrowotnej).
Wśród argumentów, uzasadniających zainteresowanie branż tworzeniem sektorowych ram kwalifikacji, pojawiają się kwestie takie jak:
- Udział w przetargach – wymagania przetargowe dotyczą często udowodnienia posiadania wykwalifikowanych pracowników; jest to problematyczne zwłaszcza dla polskich firm, uczestniczących w postępowaniach w innych krajach. Wykazanie dyplomami o określonym poziomie ERK faktu posiadania odpowiedniej kadry, pozwalającej na dobre i rzetelne wykonanie usługi, jest bardzo często warunkiem formalnym otwierającym drogę do przystąpienia do przetargów publicznych organizowanych za granicą. Nasze firmy na zasadzie transgranicznego świadczenia usług biorą udział w takich przetargach, ale często nieskutecznie, właśnie z braku możliwości udowodnienia, że ich kadry są w stanie dobrze wykonać umowę. Dotyczy to w szczególności branży budowlanej czy telekomunikacyjnej.
- Rozdrobnienie rynku szkoleń – ogromna liczba podmiotów organizujących szkolenia i nadających kwalifikacje powoduje, że bardzo utrudnione jest rzetelne porównywanie jakości i efektów uczenia się poszczególnych ofert. Dotyczy to zwłaszcza branży IT.
- Dezaktualizacja kwalifikacji – dynamiczne zmiany na rynku, zwłaszcza w obszarze nowych technologii, skłaniają do ciągłego tworzenia możliwości zdobywania nowych kwalifikacji. Obecnie nie ma narzędzi umożliwiających ich ocenę i porównywanie. Brakuje również narzędzi pozwalających na identyfikację zapotrzebowania na nowe kwalifikacje.
- Odpowiedź na deregulację – najbardziej zainteresowane pracami nad ZSK są te sektory, w których liczne zawody zostały zderegulowane (sport, turystyka, telekomunikacja). Sektorowe ramy kwalifikacji pozwalają na istotne zmniejszanie asymetrii informacji między organizatorami szkoleń i kursów a ich odbiorcami.
- Umożliwienie porównywalności międzynarodowej (np. europejskie ramy dla sportu – zob. niżej).
- Możliwość uczestniczenia w pracach nad europejskimi normami w usługach (powiązanymi z kwalifikacjami potwierdzonymi wobec ERK) i wdrożenie tych norm (skutkuje nie tylko brakiem możliwości zatrudnienia za granicą, lecz także faktem, że obecne na polskim rynku firmy zagraniczne nie będą zatrudniać usługodawców niespełniających kryteriów).
- Bezpieczeństwo uczestników – w tych branżach, w których od jakości świadczonych usług może zależeć zdrowie klientów, konieczne jest stworzenie mechanizmów pozwalających na rozróżnienie jakości poszczególnych kwalifikacji (np. kwalifikacje trenerskie, przewodników).
W prace nad tworzeniem projektów sektorowych ram kwalifikacji w różnym charakterze zaangażowane były – dobrowolnie – liczne organizacje pracodawców, przedsiębiorców czy pracowników, takie jak: Związek Banków Polskich, Stowarzyszenie Budowniczych Telekomunikacji, Stowarzyszenie Ekspertów Turystyki, Związek Pracodawców Technologii Cyfrowych Lewiatan, Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej w Toruniu, Związek Rzemiosła Polskiego.
Podczas licznych konferencji regionalnych sygnały konieczności uporządkowania obszaru kompetencji (np. przy pomocy sektorowych ram kwalifikacji) otrzymaliśmy również od branż takich jak: górnictwo, psychologowie, PR, HR, branża edukacyjna, energetyka, zarządzanie nieruchomościami, systemy zabezpieczeń.
Ważny głos należy do branży budowlanej, gdzie potrzebę stworzenia ramy kwalifikacji lub tzw. „mapy” kwalifikacji zgłasza zarówno strona pracowników (ZZ „Budowlani”), jak i pracodawców (Konfederacja Budownictwa i Nieruchomości).
Niektóre branże podobne działania przedsiębiorą z własnej inicjatywy. Najczęściej dotyczy to uczestnictwa polskich podmiotów w projektach na skalę europejską. Przykładowo wymienić można:
- FIRST – Financial Services EQF Translator, współtworzona przez Warszawski Instytut Bankowości. Doświadczenia tego projektu zostały wykorzystane przy tworzeniu projektu polskiej sektorowej ramy kwalifikacji dla sektora bankowego.
- Sektorowa rama kwalifikacja dla funkcjonariuszy straży granicznej, stworzona przez europejską agencję FRONTEX.
- Projekt SFWM-QF – Europejskie Ramy Kwalifikacji dla zarządzających instalacjami zagospodarowania odpadów, polską część projektu stworzyła Krajowa Izba Gospodarcza.
- International Sport Coaching Framework, stworzona przez Międzynarodową Radę Trenerów (ICCE), przy aktywnym udziale przedstawicieli polskiego Instytutu Sportu. Doświadczenia z tego przedsięwzięcia zostały wykorzystane przy tworzeniu polskiego projektu sektorowej ramy kwalifikacji dla sektora sportu.
Powstają także rozwiązania, które mają uzupełnić brak wdrożonych rozwiązań, np. europejski paszport kompetencji dla branży hotelarskiej i gastronomicznej, umożliwiający pracodawcom szybkie i skuteczne zatrudnienie pracowników sezonowych.
Brak systemowej możliwości tworzenia sektorowych ram kwalifikacji stwarza ryzyko, że najbardziej zainteresowane branże zaczną tworzyć alternatywne systemy, z pominięciem polskiego Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji.
